Η πλάνη των αισθήσεων

Ο άνθρωπος από τις απαρχές του, έδειξε μια περιέργεια να εξηγήσει το περιβάλλον στο οποίο ζούσε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να είναι το πολυπλοκότερο δημιούργημα της εξέλιξης, με τεράστιες δυνατότητες, όμως για να μελετήσει και να κατανοήσει το περιβάλλον του, βασίζεται σε αλλά όργανα, που τον τροφοδοτούν με ερεθίσματα. Χωρίς αυτά τα όργανα είναι τυφλός, δεν έχει καμία επαφή με οτιδήποτε συμβαίνει έξω από το κεφάλι μας. Ο εγκέφαλος ερμηνεύει τα πάντα μέσω των πέντε αισθήσεων: της όρασης, της ακοής, της γεύσης, της αφής και της όσφρησης και των οργάνων που συλλαμβάνουν και μεταβιβάζουν τα αντίστοιχα ερεθίσματα. Οι αισθήσεις αυτές είναι αρκετές για να μπορεί ένα ανθρώπινο ον να επιβιώσει με επιτυχία μέσα στη φύση και να κατανοήσει κάποια βασικά πράγματα για τον κόσμο, αλλά δεν είναι σχεδιασμένες να προσφέρουν στον εγκέφαλο τα ερεθίσματα που χρειάζεται για μια πλήρη κατανόηση της πραγματικότητας. Οι αισθήσεις μας είναι ατελείς και λίγες για να συλλάβουν τα πάντα. 

Η ακοή είναι μια αίσθηση που συλλαμβάνει ένα μικρό εύρος μηχανικών διαμηκών κυμάτων που ο εγκέφαλος μας τα μεταφράζει ως ήχο. Η ακοή αναπτύχτηκε για να μπορεί ο άνθρωπος (και τα υπόλοιπα ζώα φυσικά) να προειδοποιείται για την άφιξη άλλων ζώων ή φυσικών φαινομένων που συμβαίνουν έξω από το οπτικό του πεδίο. Τα ηχητικά κύματα στην πραγματικότητα δεν είναι ήχος, είναι απλά ταλαντώσεις των μορίων κάποιου υλικού, κυρίως του αέρα, που φτάνουν ως τα αυτιά μας. Ακούμε ήχους γιατί ο εγκέφαλος μας είναι προγραμματισμένος να μεταφράζει αυτά τα κύματα ως ήχο. Αν τα τύμπανα των αυτιών μας ήταν κατασκευασμένα διαφορετικά, αυτά που θα ακούγαμε θα ήταν εντελώς διαφορετικά.

Η όσφρηση και η γεύση είναι παρόμοιες αισθήσεις. Και οι δυο ενεργοποιούνται όταν μόρια κάποιας ουσίας αντιδράσουν με ηλεκτροχημικό τρόπο με τα αισθητήρια όργανα αυτών των αισθήσεων. Τότε παράγεται ένα ηλεκτρικό σήμα που φτάνει στον εγκέφαλο και εκείνος με τη σειρά του το μεταφράζει σε γεύση ή άρωμα αντίστοιχα. Τα μόρια δεν έχουν ούτε γεύση ούτε άρωμα. Ο εγκέφαλος μας προγραμματίστηκε μέσω της εξέλιξης να θεωρεί κάποια αρώματα και γεύσεις ως ευχάριστα και κάποια αλλά ως δυσάρεστα, για να μπορεί να διακρίνει ποια τροφή είναι καλή για κατανάλωση και ποια όχι. Όλοι έχουμε παρατηρήσει αλλαγές στο τι θεωρούμε ευχάριστη γεύση κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Κάποιο φαγητό που παλιά δε μας άρεσε, τώρα μπορεί να μας αρέσει ή το αντίστροφο. Άρα τίποτα δεν είναι αντικειμενικά ευχάριστο στη γεύση ή δυσάρεστο.

Όλοι καθημερινά αγγίζουμε διαφορά αντικείμενα και νιώθουμε την υφή τους και τη θερμοκρασία τους, όμως η λέξη «αγγίζουμε» είναι πολύ σχετική. Στην πραγματικότητα δεν αγγίζουμε τίποτα. Το σώμα μας, όπως και τα αντικείμενα που ερχόμαστε σε επαφή, αποτελούνται από μόρια, τα μόρια από άτομα και τα άτομα από ηλεκτρόνια πρωτόνια και νετρόνια. Τα μόρια του χεριού μας μπορούν να έρθουν αρκετά κοντά με τα μόρια οποιουδήποτε άλλου αντικειμένου, αλλά ποτέ δεν έρχονται σε επαφή γιατί σε αυτή την κοντινή απόσταση αρχίζουν να επενεργούν απωστικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων, αρκετά ισχυρές, ώστε να μην υπάρχει επαφή. Αυτές τις δυνάμεις ο εγκέφαλος τις μεταφράζει ως αφή, χωρίς να υπάρχει ποτέ πραγματική επαφή. Αν ακουμπούσαμε πραγματικά τα αντικείμενα, τα ηλεκτρόνια του χεριού μας, θα συγκρούονταν με τα ηλεκτρόνια του αντικειμένου, με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα μόρια και των δυο. Μια πραγματική επαφή θα κατέστρεφε και εμάς και το αντικείμενο, αλλά ευτυχώς δεν μπορεί να συμβεί.

Το μάτι είναι ένα αρκετά αναπτυγμένο και σημαντικό όργανο, αλλά έχει κάποιες πολύ σημαντικές ατέλειες. Το μάτι συλλαμβάνει το φως που πέφτει πάνω στα αντικείμενα, αποτυπώνει μια εικόνα δυο διαστάσεων πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, η οποία είναι ανάποδη (τα πάνω κάτω)και αυτή την ανάποδη δισδιάστατη εικόνα ο εγκέφαλος τη μετατρέπει σε τρισδιάστατη και ορθή. Ο εγκέφαλος παίρνοντας πληροφορίες από τα δυο μάτια ανασυνθέτει την εικόνα προσθέτοντας το βάθος που αφαιρέθηκε κατά τη σύλληψη της και την περιστρέφει κατά 180 μοίρες. Με τον ίδιο τρόπο κοιτάζοντας μια φωτογραφία, που είναι εικόνα δυο διαστάσεων, μπορούμε να κατανοήσουμε το βάθος αυτού που απεικονίζει, με εμπειρικούς συσχετισμούς του μεγέθους και της εστίασης των αντικειμένων. Δεν υπάρχει πραγματικό βάθος σε μια φωτογραφία και όμως εμείς το βλέπουμε, γιατί ο εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος να μεταφράζει με αυτόν το τρόπο το σήμα που λαμβάνει.

Το ανθρώπινο μάτι όμως έχει και κάποιες κατασκευαστικές ατέλειες που δε μας επιτρέπουν να δούμε τον κόσμο όπως είναι στην πραγματικότητα. Το φως είναι ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα, όμοιο με κάθε άλλο ηλεκτρομαγνητικό κύμα, όπως τα ραδιοκύματα, τα μικροκύματα, οι υπέρυθρες και οι υπεριώδεις ακτινοβολίες, οι ακτίνες χ και γ. Το ορατό φως είναι μόνο ένα μικρό κλάσμα του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που μπορεί να συλλάβει το ανθρώπινο μάτι. Αν μπορούσαμε να δούμε όλο το φάσμα, θα βλέπαμε αυτή τη στιγμή εκτός από τα σχήματα και τα χρώματα, και πολλά αλλά πράγματα, όπως τη σήμα του τηλεφώνου μας, τα κύματα του wifi στον αέρα, τα τηλεοπτικά κύματα και κάθε άλλη ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Θα είχαμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα για το περιβάλλον μας. 

Το ανθρώπινο μάτι δε μπορεί να δει τα πολύ μακρινά αντικείμενα με λεπτομέρεια, όπως δε μπορεί να διακρίνει και αντικείμενα κάτω από ένα συγκεκριμένο μέγεθος. Αν μπορούσαμε να δούμε όλα τα αντικείμενα, κάθε μεγέθους, ακόμα και τα μόρια, θα βλέπαμε και τον αέρα που μας περιβάλλει, ο οποίος αποτελείται και αυτός από μόρια. Τώρα εκεί που υπάρχει αέρας, βλέπουμε το χώρο κενό, αλλά στην πραγματικότητα περιέχει υλη. Αν βλέπαμε τα μόρια του αέρα, θα βλέπαμε το χώρο γεμάτο, όπως ακριβώς είναι. Αν μπορούσαμε να δούμε ακόμα μικρότερα αντικείμενα από τα μόρια, θα βλέπαμε τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια από τα οποία αποτελούνται όλα τα πράγματα γύρω μας, ακόμα και εμείς οι ίδιοι. Θα βλέπαμε τους τοίχους, το τραπέζι, τα δέντρα, τους ανθρώπους και τον αέρα, ως ηλεκτρόνια πρωτόνια και νετρόνια. Τα πάντα θα έμοιαζαν μια ως μια πυκνότερη ή αραιότερη συγκέντρωση των ίδιων ακριβώς συστατικών. 

Πέρα όμως από τη γνωστή υλη, υπάρχει και η λεγόμενη σκοτεινή υλη, η οποία είναι υλη που δε μπορούμε να διακρίνουμε ή να νιώσουμε την ύπαρξη της και αποτελεί περίπου το 25% του σύμπαντος και κατ' επέκταση του περιβάλλοντος μας και του ίδιου μας του εαυτού. Σκοτεινή την ονομάζουμε, επειδή δε μπορούμε να τη νιώσουμε και όχι επειδή έχει κάτι το αρνητικό η ύπαρξη της. Η υλη που μπορούμε να δούμε και να αλληλεπιδράσουμε μαζί της, αποτελεί μόλις το 5% του σύμπαντος.

Η σύγχρονη φυσική έχει καταφέρει να πάει πολύ πιο βαθειά από τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια και έχει ανακαλύψει ότι αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως υλη, είναι στην πραγματικότητα ενεργειακά πεδία. Άρα, αν είχαμε την ικανότητα να δούμε κάθε λεπτομέρεια της ύλης, μέχρι να πιο μικρά δομικά συστατικά της, θα βλέπαμε ένα ενεργειακό πεδίο. Στο χώρο γύρω μας δε θα βλέπαμε αντικείμενα, αλλά ενεργειακά πεδία, ένα τραπέζι θα ήταν ένα σημείο που θα υπήρχε μεγαλύτερη πυκνότητα ενέργειας, ένας τοίχος το ίδιο, ακόμα και αν κοιτάζαμε το σώμα μας ή κάποιον άλλο άνθρωπο, θα βλέπαμε ένα ενεργειακό πεδίο. Είπαμε πριν ότι η υλη που αντιλαμβανόμαστε, βλέποντας την ή νιώθοντας με κάποιο τρόπο την ύπαρξη της, είναι το 5% του κόσμου και το 25% είναι σκοτεινή υλη που δε μπορούμε με κανένα αισθητήριο όργανο να αντιληφθούμε. Μένει άλλο ένα 70% του κόσμου. Αυτό αποτελείται από τη σκοτεινή ενέργεια, που επίσης δε μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις μας. 

Άρα με τις αισθήσεις μας αντιλαμβανόμαστε μόνο το 5% του κόσμου και αυτό όχι όπως είναι στην πραγματικότητα, αλλά όπως μας επιτρέπει το κάθε αισθητήριο όργανο ή όπως έχει προγραμματιστεί ο εγκέφαλος μας να το μεταφράζει. Ζούμε μέσα σε ένα ενεργειακό πεδίο όπου ο χώρος δεν παίζει κάποιο ουσιαστικό ρόλο, αφού τα πάντα είναι ενεργειακής φύσης. Είμαστε κομμάτι αυτού του ενεργειακού πεδίου, ίδιας φύσης, ένα με όλα. Συνδεόμαστε απευθείας με ολόκληρο το οικοδόμημα που ονομάζουμε σύμπαν, με τρόπους που δε φανταζόμαστε καν. Οι προεκτάσεις αυτής της διαπίστωσης είναι άπειρες, από τον πώς ορίζουμε τον εαυτό μας, ποιες είναι οι πραγματικές μας ικανότητες, μέχρι το τι είναι στ’αλήθεια η ζωή και ο θάνατος. 

Και μόνο η γνώση των παραπάνω, σε φιλοσοφικό επίπεδο, αφού οι αισθήσεις μας αδυνατούν να τα συλλάβουν, κάνει το μυαλό μας να λειτουργεί λίγο διαφορετικά, να επαναπρογραμματίζει τον εαυτό του για το πώς βλέπει τα πράγματα. Γινόμαστε καλύτεροι, γινόμαστε δυνατότεροι, γινόμαστε ελεύθεροι.