Η αλληγορία του σπηλαίου του Πλάτωνα

Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία προσπαθώντας να εξηγήσει τη Θεωρία των Ιδεών του, παραθέτει την αλληγορία του σπηλαίου.

Μια ομάδα ανθρώπων ζουν όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι μέσα σε ένα σπήλαιο, χωρίς να μπορούν να δουν δεξιά, αριστερά ή πίσω, παρά μόνο τον τοίχο του σπηλαίου που βρίσκεται απέναντι τους. Χωρίς να το γνωρίζουν, πίσω τους υπάρχει μια φωτιά και μια άλλη ομάδα ανθρώπων που κινεί αντικείμενα μπροστά στη φλόγα, ώστε οι πρώτοι να βλέπουν τις σκιές τους στον τοίχο. Οι φυλακισμένοι, μη γνωρίζοντας τίποτα άλλο για τον κόσμο, πέρα από τις σκιές, αρχίζουν να αποδίδουν σε αυτές, όρους και έννοιες, σα να είναι πραγματικά αντικείμενα. Για αυτούς η πραγματικότητα είναι οι σκιές, αγνοώντας έναν ολόκληρο κόσμο που βρίσκεται λίγα μέτρα πίσω από την πλάτη τους.

Η αλληγορία συνεχίζει προσπαθώντας να εξηγήσει τι θα γινόταν αν κάποιοι από τους φυλακισμένους κατάφερναν να αποδράσουν. Οι περισσότεροι από τους δραπέτες του σπηλαίου φτάνοντας στην είσοδο, θα τυφλώνονταν από το φως του Ήλιου και θα επέστρεφαν στο σκοτάδι και στην ασφάλεια του κόσμου που έχουν συνηθίσει να ζουν. Μόνο κάποιοι ελάχιστοι από αυτούς που θα είχαν την υπομονή μέχρι να συνηθίσουν το εκτυφλωτικό φως θα έβλεπαν τελικά την αλήθεια του πραγματικού κόσμου. Αυτοί είναι οι φιλόσοφοι στην αλληγορία του Πλάτωνα, που κατάφεραν να δουν την αλήθεια, η οποία συμβολίζεται με τον ήλιο, παύοντας να βασίζονται μόνο στις αισθήσεις τους που δρούσαν παραπλανητικά. Χρησιμοποιώντας το νου τους, κατάφεραν να συνειδητοποιήσουν ότι ο κόσμος είναι κάτι περισσότερο από τις σκιές και αυτή ήταν αρχικά η κινητήρια δύναμη που τους έκανε να προσπαθήσουν να δραπετεύσουν. Βλέπουμε όμως πως δεν τα κατάφεραν όλοι, αλλά μόνο όσοι είχαν την υπομονή και την τόλμη να αντέξουν το εκτυφλωτικό φως της αλήθειας. Οι υπόλοιποι ή έμειναν στην άγνοια ή την προτίμησαν επιλέγοντας μεταξύ της ασφάλειας ενός κόσμου που γνωρίζουν και της αλήθειας. 

Κάποιοι από τους φιλοσόφους που βίωσαν την αλήθεια, ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν στο σπήλαιο για να διδάξουν και τους υπόλοιπους, όμως για αυτούς το σκοτάδι πλέον φαντάζει αφόρητο και μπορεί να χρειαστεί να υπομείνουν το μίσος, την αντίδραση και το χλευασμό των υπολοίπων. Ωστόσο οι φιλόσοφοι έχουν το χρέος να επιστρέψουν και να διδάξουν και τους υπόλοιπους. 

Ο κόσμος του σπηλαίου κατά τον Πλάτωνα συμβολίζει την εμμονή στα πράγματα που μπορούν οι άνθρωποι να αντιληφθούν με τις αισθήσεις τους, ενώ η άνοδος στον πραγματικό κόσμο συμβολίζει την άνοδο της ψυχής στον κόσμο των αληθινών ιδεών. Ο Πλάτωνας με την αλληγορία αυτή προσπαθεί να τεκμηριώσει τη θέση του φιλοσόφου ως βασιλιά της ιδεώδους πολιτείας του.

Ποιοι είναι όμως αυτοί που κινούν τα είδωλα στο σπήλαιο παραπλανώντας τους ανθρώπους; Σε όλες τις εποχές υπήρχαν κατεστημένα, πολιτικά, θρησκευτικά, οικονομικά κλπ που είχαν συμφέρον να είναι οι άνθρωποι παραπλανημένοι και να πιστεύουν αυτά που θέλουν εκείνοι, με σκοπό να είναι υποταγμένοι και διαχειρίσιμοι. Στη σύγχρονη εποχή όμως υπάρχει μια τεράστια διαφορά. Οι πληροφορίες και η γνώση κάθε είδους , είναι διαθέσιμη και εύκολα προσβάσιμη από κάθε άνθρωπο και κάθε μέρος. Πλέον τα τελευταία είδωλα τα κρατάμε εμείς οι ίδιοι και είναι στο χέρι μας να τα πετάξουμε σε μια γωνία και να ακολουθήσουμε το μονοπάτι της γνώσης προς το φως.