Η πραγματική φύση του καλού, του κακού και της αμαρτίας

- Νομίζετε λοιπόν, πως ένας μεγάλος αμαρτωλός είναι, όπως ένας μεγάλος άγιος, ασκητής; 

- Αυτοί που είναι μεγάλοι και στο καλό και στο κακό, είναι αυτοί που εγκαταλείπουν τις αντιγραφές και προχωρούν να κατακτήσουν τα τέλεια και τα γνήσια. Εγώ δεν έχω καμμιά αμφιβολία γι' αυτό: οι πιο σπουδαίοι ανάμεσα στους αγίους, δεν έκαναν ποτέ μια «καλή πράξη» με τη συνηθισμένη έννοια. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν άνθρωποι που κατέβηκαν στα βάθη της αβύσσου και που σε όλη τους τη ζωή δεν έκαναν ποτέ μια «κακή πράξη» με την έννοια που της αποδίδετε». Βγήκε για λίγο από το δωμάτιο. Ο Κότγκραβ γύρισε προς το φίλο του και τον ευχαρίστησε που τον παρουσίασε στον Αμβρόσιο. «Είναι καταπληκτικός είπε. Δεν έχω ξαναδεί τέτοιο είδος τρελού». Ο Αμβρόσιος ξαναγύρισε με ένα καινούριο μπουκάλι ουίσκι και σερβίρισε πλουσιοπάροχα τους δύο άντρες. Έκανε σφοδρή κριτική στο δόγμα των εγκρατών, αλλά εκείνος ήπιε ένα ποτήρι νερό. Τη στιγμή που ξανάπαιρνε το λόγο, ο Κότγκραβ τον διέκοψε: «Οι παραδοξολογίες σας είναι τερατώδεις. Μπορεί ένας άνθρωπος να είναι μεγάλος αμαρτωλός χωρίς να είναι ένοχος; Πείτε μας, λοιπόν! 

- Γελιέστε ολοκληρωτικά, είπε ο Αμβρόσιος, δεν έχω κάνει ποτέ τίποτα το παράδοξο, παρ' όλο που θα ήθελα πολύ να το κάνω. Απλά είπα, πως μπορεί ένας άνθρωπος να γνωρίζει πολύ καλά τα κρασιά της Βουργουνδίας χωρίς να έχει δοκιμάσει ποτέ του τα φτηνά κρασιά των μπιστρό. Αυτό είναι όλο. Είναι η απλή αλήθεια και όχι κάτι παράδοξο, δεν νομίζετε; Η στάση σας δείχνει, πως δεν έχετε την παραμικρή ιδέα, τι είναι ο αμαρτωλός. Φυσικά υπάρχει διαφορά, ανάμεσα στο κεφαλαιώδες αμάρ­τημα και στις πράξεις που θεωρούνται ένοχες: φόνος, κλεψιά, μοιχεία κλπ. Υπάρχει η ίδια σχέση ακριβώς, που υπάρχει ανάμεσα στην αλφάβητο και στην καλύτερη ποίηση. Το λάθος σας είναι σχεδόν παγκόσμιο: αποκτήσατε τη συνήθεια όπως όλος ο κόσμος να κοιτάτε τα πράγματα μέσα από κοινωνικά γυαλιά. 

Σκεφτόμαστε όλοι πως ένας άνθρωπος που κάνει κακό σε μας ή στους διπλανούς μας, είναι κακός. Και είναι από κοινωνικής πλευράς. Αλλά δεν μπορείτε να καταλάβετε πως το κακό, με την απόλυτη σημασία της έννοιας, είναι κάτι μοναχικό, ένα πά­θος της ψυχής; Ο δολοφόνος τη στιγμή που σκοτώνει δεν είναι καθόλου αμαρτωλός με την πραγματική έννοια της λέξης. Εί­ναι απλά, ένα επικίνδυνο κτήνος που πρέπει να το ξεφορτωθού­με για να σώσουμε το τομάρι μας. Θα μπορούσα να τον κατα­τάξω περισσότερο στα βόδια, παρά στους αμαρτωλούς. 

- Όλα αυτά μου φαίνονται πολύ περίεργα. 

- Δεν είναι όμως. Ο δολοφόνος δεν σκοτώνει από αιτίες θε­τικές αλλά αρνητικές. Του λείπει κάτι που το κατέχουν αυτοί που δεν είναι δολοφόνοι. Το κακό αντίθετα, είναι τελείως θετι­κό. Θετικό με την κακή έννοια. Είναι σπάνιο. Υπάρχουν στην πραγματικότητα πολύ πιο λίγοι αμαρτωλοί από αγίους. Όσο γι'αυτούς που ονομάζετε εγκληματίες, είναι σίγουρα ενοχλητικά πλάσματα, αλλά ανάμεσα στις αντικοινωνικές πράξεις τους και στο κακό, υπάρχει ένα «ιερό» περιθώριο, πιστέψτε με!». 

Ήταν πια αργά. Ο φίλος που είχε πάει τον Κότγκραβ στο σπί­τι του Αμβρόσιου τα είχε ακούσει όλα πια. Τα άκουγε όλα αυτά μ' ένα κουρασμένο χαμόγελο και λίγο χλευαστικό, αλλά ο Κότ­γκραβ σκεφτόταν πως ο «σύντροφός του» ήταν ίσως σοφός. 

-Το ξέρετε πως μ' ενδιαφέρετε πάρα πολύ; είπε. Πιστεύετε αλήθεια πως δεν καταλαβαίνουμε την αληθινή φύση του κακού; 

- Το υπερεκτιμούμε ή καλύτερα το υποτιμούμε. Από τη μια, ονομάζουμε αμαρτία την καταπάτηση των κανόνων της κοινωνίας, τα κοινωνικά ταμπού. Είναι μια τελείως παράλογη υπερβολή. Από την άλλη μεριά, δίνουμε τόσο μεγάλη σημασία στην «αμαρτία» που καταλήγει να βάλει χέρι στα αγαθά μας και στις γυναίκες μας, όταν δεν τα βλέπουμε, κάτι που είναι τρομερό στα αληθινά αμαρτήματα. 

- Μα τι είναι λοιπόν, αμάρτημα; ρώτησε ο Κότγκραβ. 

- Είμαι υποχρεωμένος να απαντήσω στην ερώτηση σας, με ερωτήσεις. Πώς θα αισθανόσασταν αν ξαφνικά η γάτα ή ο σκύλος σας, άρχιζαν να σας μιλούν με ανθρώπινη φωνή; Αν οι τριανταφυλλιές του κήπου σας άρχιζαν να τραγουδούν; Αν οι πέτρες του δρόμου άρχιζαν να μεγαλώνουν κάτω από τα μάτια σας; Νομίζω πως αυτά τα παραδείγματα θα μπορούσαν να σας δώσουν μια αμυδρή ιδέα, του τι είναι πραγματικά το αμάρτημα. 

- Ακούστε, είπε ο τρίτος άντρας που καθόταν τόση ώρα ατά­ραχος στην πολυθρόνα του, νομίζω πως έχετε φύγει και οι δύο, για άλλους τόπους, εγώ θα γυρίσω σπίτι μου. Έχασα το τραμ και είμαι αναγκασμένος να πάω με τα πόδια. Ο Αμβρόσιος και ο Κότγκραβ, αφού έφυγε ο τρίτος της παρέ­ας, τακτοποιήθηκαν καλύτερα στις πολυθρόνες τους. Μέσα στο χάραμα η ομίχλη πάγωνε τα τζάμια και το φως της λάμπας είχε γίνει πια χλωμό. 

-Με εκπλήσσετε, είπε, ο Κότγκραβ. Δεν τα είχα ποτέ σκεφτεί όλα αυτά. Αν όλα αυτά που λέτε είναι αλήθεια, πρέπει όλα να τα ξαναδούμε από την αρχή. Επομένως σύμφωνα μ' αυτά που λέτε, η έννοια της αμαρτίας θα είναι... 

- Να θέλεις να καταλάβεις τον ουρανό, εξ' εφόδου, είπε ο Αμβρόσιος. Το αμάρτημα στηρίζεται για μένα, στην επιθυμία να εισχωρήσεις με απαγορευμένο τρόπο, σε μια σφαίρα διαφορετική και ανώτερη. Πρέπει να καταλάβετε γιατί είναι τόσο σπάνιο. Πολλοί λίγοι άνθρωποι στην πραγματικότητα επιθυμούν να εισχωρήσουν σε άλλες σφαίρες, είτε είναι ανώτερες, είτε κατώτερες, με τρόπο που επιτρέπεται ή απαγορεύεται. Λίγοι άγιοι υπάρ­χουν. Και οι αμαρτωλοί με την έννοια που τους προσδίδω εγώ, είναι ακόμα πιο σπάνιοι. Και οι άνθρωποι του πνεύματος (που είναι καμιά φορά και από τα δύο) είναι και αυτοί σπάνιοι... Αλλά είναι ίσως πιο δύσκολο να γίνεις ένας μεγάλος αμαρτωλός, από το να γίνεις ένας μεγάλος άγιος. 

- Γιατί το αμάρτημα είναι τελείως αφύσικο; 

- Ακριβώς. Η αγιοσύνη απαιτεί μεγάλη προσπάθεια, ή σχε­δόν μεγάλη, αλλά είναι μια προσπάθεια που εξασκείται σε μονοπάτια που άλλοτε ήταν φυσικά. Πρέπει να ξαναβρεί την έκσταση που γνώρισε ο άνθρωπος πριν την πτώση. Αλλά η αμαρτία είναι μια δοκιμή, για να πετύχεις μια έκσταση και μια γνώση που δεν υπάρχουν και που δε δόθηκαν ποτέ στον άνθρωπο και βέβαια αυτός που προσπαθεί κάτι τέτοιο, γίνεται δαίμονας. Σας είπα ήδη, πως ο δολοφόνος δεν είναι αναγκαστικά και αμαρτωλός. Είναι αλήθεια, πως ο αμαρτωλός είναι καμιά φορά, δολοφόνος. Σκέφτομαι τον Ζυλ ντε Ρε π.χ. Βλέπετε πως αν το καλό και το κακό είναι έξω από το σημερινό άνθρωπο, από το συνηθισμένο κοινωνικό και πολιτισμένο άνθρωπο, το κακό είναι ακόμα πιο βαθύ κατά μία έννοια. Ο άγιος προσπαθεί να ξαναβρεί ένα δώρο που έχασε. Ο αμαρτωλός προσπαθεί για κάτι που που δεν είχε. Η πτώση ξαναρχίζει. 

- Είστε καθολικός; είπε ο Κόντγκραβ.

- Ναι, είμαι ένα καταδιωκόμενο μέλος της αγγλικανικής εκκλησίας. 

- Τι σκέπτεστε λοιπόν για τα κείμενα που ονομάζουν αμάρ­τημα, αυτό που εσείς κατατάσσετε σε εγκλήματα χωρίς σημασία; 

- Σημειώστε, σας παρακαλώ, ότι μέσα στα κείμενα της θρησκείας μου εμφανίζεται κάθε φορά η λέξη «μάγος» που μου φαίνεται πως είναι η λέξη κλειδί. Τα μικρά εγκλήματα, που έχουν ονομαστεί αμαρτήματα, δεν ονομάζονται έτσι, παρά μόνο στο μέτρο που ο μάγος έχει διωχτεί από τη θρησκεία μου και κρύβεται πίσω από το δημιουργό αυτών των μικρών εγκλημάτων. Γιατί οι μάγοι εκμεταλλεύονται τις ανθρώπινες αδυναμίες που προκύπτουν από την καταναλωτική και κοινωνική ζωή, σαν μέσα για να πετύχουν το σκοπό τους. Και επιτρέψτε μου να σας πω το εξής: το ενδιαφέρον μας για ανώτερες έννοιες είναι τόσο εξασθενημένο, είμαστε τόσο διαβρωμένοι από τα υλικά αγαθά, που αν συναντήσουμε το πραγματικά κακό, δε θα το αναγνωρίσουμε. 

- Μα παρ' όλα αυτά δε θα νιώσουμε κάποιο τρόμο; Αυτό τον τρόμο που μου προκαλέσατε πριν από λίγο, όταν μου είπατε να φανταστώ τριαντάφυλλα που τραγουδούν; 

- Αν ήμαστε φυσιολογικά όντα, ναι. Τα παιδιά, μερικές γυναίκες και τα ζώα αισθάνονται αυτό το φόβο. Αλλά στους περισσότερους από μας, οι συμβατικότητες, ο πολιτισμός και η μόρφωση μας κούφαναν και μας τύφλωναν από τη φύση. Καμιά φορά, μπορούμε να αναγνωρίσουμε το κακό μέσα στο μίσος του για το καλό, και αυτό είναι όλο. Στην πραγματικότητα, οι Ιεράρχες της Κόλασης, περνούν απαρατήρητοι μεταξύ μας. 

- Νομίζετε πως είναι οι ίδιοι ασυνείδητοι που ενσαρκώνουν το κακό; 

- Ναι, το σκέφτομαι. Το αληθινό κακό, στον άνθρωπο, είναι όπως η αγιοσύνη και η ευφυΐα. Είναι μια έκσταση της ψυχής που ξεφεύγει της συνείδησης. Ένας άνθρωπος μπορεί να είναι υπερβολικά κακός και να μην το υποπτευθεί ποτέ. Αλλά σας επαναλαμβάνω, πως το κακό με την αυθεντική έννοια της λέξης είναι σπάνιο. 

- Προσπαθώ να σας παρακολουθήσω, είπε ο Κότγκραβ. Θέλετε να πείτε πως το αυθεντικό κακό έχει τελείως διαφορετική έννοια από αυτό που ονομάζουμε συνήθως κακό; 

- Απόλυτα. Ένας ταλαίπωρος τύπος ξαναμμένος από το οινόπνευμα, γυρνώντας στο σπίτι του, σκοτώνει με κλωτσιές τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Είναι ένας δολοφόνος. Και ο Ζυλ ντε Ρε, είναι ένας δολοφόνος. Μπορείτε να πείτε πως η διαφορά είναι τεράστια; Η λέξη είναι κατά τύχη η ίδια σε κάθε περίπτωση, αλλά το νόημα είναι τελείως διαφορετικό. Σίγουρα υπάρχει φαινομενικά η ίδια αδυναμία σε όλους τους "κοινωνικά" αμαρτωλούς και τους αληθινά πνευματικούς, αλλά οι πρώτοι είναι η σκιά και οι δεύτεροι η πραγματικότητα. Αν είστε λίγο θεολόγος θα με καταλάβετε. 

- Ομολογώ πως δεν έχω ασχοληθεί καθόλου με τη θεολογία, παρατήρησε ο Κότγκραβ. Λυπάμαι, αλλά για να ξανάρθουμε στο θέμα μας, πιστεύετε πως η αμαρτία είναι κάτι απόκρυφο και μυστικό; 

- Είναι το σατανικό θαύμα, όπως η αγιοσύνη είναι το υπερφυσικό. Το αληθινό αμάρτημα φτάνει σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούμε να υποψιαστούμε καθόλου την ύπαρξη του. Μοιάζει με τη χαμηλότερη νότα του εκκλησιαστικού οργάνου: είναι τόσο χαμηλή που κανείς δεν την ακούει. Καμιά φορά υπάρχουν ποντίκια, ή ημιθόλια που σε οδηγούν στο φρενοκομείο ή σε πραγματικότερες λύσεις. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να τα συγχέετε με τα κοινωνικά αδικήματα. Θυμηθείτε τα λόγια του Απόστολου: μιλούσε για «άλλη μεριά» και διαχώριζε τις πράξεις της ελεημοσύνης με την ελεημοσύνη. Όπως μπορούμε να τα δώσουμε όλα στους φτωχούς χωρίς να είμαστε πραγματικά ελεήμονες, μπορούμε να αποφύγουμε όλα τα αμαρτήματα και να είμαστε στην ουσία πλάσματα του Κακού. 

- Να μια περίεργη ψυχολογία! είπε ο Κότγκραβ, αλλά ομολογώ πως μου αρέσει Υποθέτω, πως σύμφωνα με αυτά που λέτε, ο αυθεντικός αμαρτωλός μπορεί κάλλιστα να περάσει για ένα άκακο άτομο; 

- Ακριβώς. Το αυθεντικό κακό, δεν έχει καμιά σχέση με την κοινωνία. Ούτε το καλό φυσικά. Νομίζετε πως θα ευχαριστιόσασταν τη συντροφιά του Αγίου Παύλου; Νομίζετε πως θα αισθανόσασταν άνετα με τον Σερ Γκάλαχαν; Είναι το ίδιο με τους αμαρτωλούς όπως με τους αγίους. Αν συναντούσατε έναν αληθινό αμαρτωλό και του αναγνωρίζατε το αμάρτημα, σίγουρα θα τρομάζατε. Αλλά δεν υπάρχει βέβαια καμιά δικαιολογία για να μη σας "αρέσει" αυτός ο άνθρωπος. Αντίθετα, είναι πολύ πιθανό, αν μπορούσατε να ξεχάσετε το αμάρτημα του, να τον βρίσκατε πολύ ευχάριστο. Και παρ' όλα αυτά... Όχι, κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πόσο τρομαχτικό είναι το Κακό!... Αν τα τριαντάφυλλα και οι πασχαλιές αυτού του κήπου, άρχιζαν ξαφνικά να τραγουδούν αυτό το καινούριο πρωινό, αν τα έπιπλα αυτού του σπιτιού άρχιζαν ξαφνικά να περπατούν, όπως στα διηγήμα­τα του Μοπασάν! 

- Είμαι ευχαριστημένος που επανέρχεστε σ' αυτή την παρομοίωση, γιατί θέλω να σας ρωτήσω, τι σχέση έχουν με την ανθρωπότητα, αυτά τα φανταστικά κατορθώματα των πραγμάτων για τα οποία μιλάτε; Για άλλη μια φορά, τι είναι λοιπόν το αμάρ­τημα; Θα ήθελα τελικά ένα συγκεκριμένο παράδειγμα». 

Για πρώτη φορά, ο Αμβρόσιος, δίστασε: 

-Σας το είπα, το αληθινό κακό, είναι σπάνιο. Ο υλισμός της εποχής μας, που έκανε τα πάντα για να καταργήσει την αγιοσύνη, ίσως να έκανε ακόμα πιο πολλά για να καταργήσει το κακό. Είμαστε τόσο καλά βολεμένοι πάνω στη γη, που δεν έχουμε καμιά όρεξη ούτε να ανεβούμε, ούτε να κατεβούμε, από αυτή. Όλα γίνονται με τέτοιο τρόπο, σαν ο ειδικός της κόλασης, να έχει καταφύγει σε αρχαιολογικές εργασίες. 

- Φαίνεται όμως, πως οι έρευνες σας έχουν επεκταθεί μέχρι τη σημερινή εποχή. 

- Βλέπω πως ενδιαφέρεστε πραγματικά. Ε, λοιπόν, μπορώ να σας ομολογήσω πως έχω συγκεντρώσει κάποια στοιχεία...».